Cảm xúc là một trạng thái trải nghiệm tích cực hoặc tiêu cực mà chúng ta trải qua, có liên quan đến cả thể lực và tâm lý. Cảm xúc có thể tạo ra những thay đổi về sinh lý, hành vi và suy nghĩ. Để hiểu rõ hơn về cảm xúc, cả hai nhà Tâm lý học Don Hockenbury và Sandra E. Hockenbury đã mô tả rằng cảm xúc bao gồm ba thành phần chính: trải nghiệm chủ quan, phản ứng sinh lý và phản ứng hành vi (biểu cảm).
Cố gắng xác định và phân loại cảm xúc
Ngoài việc cố gắng xác định cảm xúc là gì, các nhà nghiên cứu cảm xúc cũng đã nỗ lực phân loại các loại cảm xúc khác nhau. Các nghiên cứu tâm lý đã thay đổi theo thời gian và mang lại hiểu biết mới về cảm xúc.
Vào năm 1972, nhà tâm lý học Paul Eckman đã cho rằng có sáu cảm xúc cơ bản phổ biến ở con người trên toàn thế giới: sợ hãi, ghê tởm, giận dữ, bất ngờ, hạnh phúc và buồn bã. Tuy nhiên, vào năm 1999, ông đã mở rộng danh sách này để bao gồm các cảm xúc cơ bản khác như bối rối, phấn khích, khinh miệt, xấu hổ, tự hào, hài lòng và vui chơi.
Năm 1980, Robert Plutchik đã giới thiệu một hệ thống phân loại cảm xúc khác được gọi là “bánh xe cảm xúc”. Cảm xúc cơ bản trong hệ thống này được xây dựng dựa trên các cặp đối nghịch và cường độ của chúng được thể hiện qua độ đậm nhạt của màu sắc. Hệ thống này cho thấy cách các loại cảm xúc khác nhau có thể được kết hợp hoặc trộn lẫn với nhau, giống như cách màu sắc cơ bản có thể được trộn để tạo ra các màu khác nhau.
Vào năm 2016, ông đã điều chỉnh và bổ sung lý thuyết của mình với tám cảm xúc chính làm nền tảng cho tất cả cảm xúc khác mà chúng ta có. Các cặp cảm xúc đối nghịch trong lý thuyết này bao gồm: buồn và niềm vui, niềm tin và sự ghê tởm, sợ hãi và tức giận, bất ngờ và kỳ vọng.
Nguồn gốc của cảm xúc
Câu hỏi về nguồn gốc của cảm xúc đã được Charles Darwin, cha đẻ của thuyết tiến hóa, giải thích. Theo ông, cảm xúc đã tiến hóa để giúp con người và động vật sống thích nghi, tồn tại và sinh sản. Sự vui thú giúp chúng ta tìm kiếm tình yêu và sinh sản, trong khi sự sợ hãi thúc đẩy con người tìm cách chiến đấu hoặc chạy trốn khỏi mối đe dọa. Cảm xúc là một yếu tố quan trọng giúp chúng ta thích nghi và sinh tồn. Nó cũng giúp con người phản ứng kịp thời trước những kích thích từ môi trường bên ngoài, tăng cơ hội sống sót.
Một lý giải khác của James-Lange cho rằng khi chúng ta gặp phải một kích thích từ môi trường bên ngoài, cơ thể phản ứng sinh lý và cảm xúc xuất hiện dựa trên cách ta diễn giải những phản ứng sinh lý đó. Ví dụ, khi bạn đi trong khu rừng và nhìn thấy một con thú nguy hiểm, bạn bắt đầu run rẩy và tim đập nhanh. Theo lý thuyết của James-Lange, bạn sẽ diễn giải những phản ứng sinh lý này và kết luận rằng bạn đang sợ hãi (“Tôi run rẩy, vì vậy tôi sợ hãi”). Theo quan điểm này, bạn không run rẩy vì bạn sợ, mà bạn cảm thấy sợ hãi vì bạn đang run rẩy.
Mặc dù việc tìm hiểu nguồn gốc bản chất của cảm xúc vẫn là một nhiệm vụ mà các nhà khoa học đang theo đuổi, cho đến nay vẫn chưa có kết luận chính xác. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng mỗi lý giải đã đề xuất và sử dụng đều có ý nghĩa giúp chúng ta hiểu sâu hơn về các góc nhìn khác nhau về cảm xúc.
Ba yếu tố cấu thành nên cảm xúc
Ba yếu tố cấu thành nên cảm xúc theo lý thuyết của Hockenbury và Hockenbury là một lý thuyết phổ biến được sử dụng hiện nay.
1. Kinh nghiệm chủ quan
Trong quá khứ, người ta cho rằng các cảm xúc cơ bản là những trạng thái mà mọi người trên toàn thế giới trải nghiệm một cách đồng nhất, bất kể bối cảnh hoặc nền văn hóa. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trải nghiệm cảm xúc có tính chủ quan cao. Ví dụ, dù chúng ta có các khái niệm phổ quát về cảm xúc như “tức giận”, “buồn bã” hoặc “hạnh phúc”, nhưng trải nghiệm của chúng ta về cảm xúc này có thể “đa dạng” hơn, nhờ vào yếu tố chủ quan.
Hãy xem xét sự tức giận, ví dụ như tất cả cảm xúc tức giận đều giống nhau. Tuy nhiên, chúng ta đã trải qua những trạng thái tức giận khác nhau, từ mức độ nhẹ cho đến phẫn nộ mù quáng. Thêm vào đó, chúng ta không luôn luôn trải qua các dạng đơn nhất của từng cảm xúc. Cảm xúc có thể kết hợp hoặc hòa trộn với nhau thông qua các sự kiện và tình huống khác nhau trong cuộc sống. Ví dụ, khi bắt đầu công việc mới, bạn có thể cảm thấy vừa phấn khích vừa lo lắng. Khi kết hôn hoặc có con, bạn có thể trải qua nhiều cảm xúc khác nhau, từ niềm vui đến sự lo lắng. Những cảm xúc này có thể xảy ra đồng thời hoặc lần lượt từng cảm xúc một.
2. Phản ứng sinh lý
Khi chúng ta cảm xúc, cơ thể trả lời bằng các phản ứng sinh lý mạnh mẽ. Có nhiều phản ứng sinh lý mà chúng ta trải qua khi cảm xúc, như lòng bàn tay ướt đẫm mồ hôi hoặc tim đập nhanh. Những phản ứng này được điều chỉnh bởi hệ thần kinh giao cảm, một nhánh của hệ thống thần kinh tự chủ.
Hệ thống thần kinh tự chủ kiểm soát các phản ứng không tự chủ của cơ thể, chẳng hạn như lưu thông máu và hoạt động của hệ tiêu hóa. Thần kinh giao cảm đảm nhận vai trò quan trọng trong kiểm soát các phản ứng chiến đấu hoặc chạy trốn của cơ thể. Khi đối mặt với mối đe dọa nguy hiểm ngoài môi trường, cơ thể của chúng ta rơi vào trạng thái căng thẳng và sẵn sàng đối mặt với mối đe dọa.
Trong quá khứ, nghiên cứu về sinh lý học của cảm xúc đã tập trung nhiều vào các phản ứng tự động này. Nhưng gần đây, nghiên cứu về hệ thống não đã chỉ ra vai trò quan trọng của não bộ trong cảm xúc. Khoa học hình ảnh não bộ đã chỉ ra rằng hạch hạnh nhân, một phần của hệ thống limbic, đóng vai trò quan trọng trong cảm xúc và nỗi sợ hãi. Hạch hạnh nhân là một cấu trúc nhỏ, hình quả hạnh, liên quan đến việc tạo ra các trạng thái thúc đẩy và điều khiển trí nhớ và cảm xúc.
Nghiên cứu về não bộ cho thấy khi chúng ta đối mặt với một hình ảnh đe dọa, hạch hạnh nhân trong não bộ sẽ được kích hoạt. Tổn thương cho hạch hạnh nhân cũng đã được ghi nhận làm suy giảm cảm xúc sợ hãi và gia tăng hành vi nguy hiểm.
3. Phản ứng hành vi
Thành phần cuối cùng của cảm xúc là phản ứng hành vi, một thành phần mà chúng ta dễ dàng nhận biết trong thực tế. Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường giao tiếp, diễn giải và kết nối những biểu hiện cảm xúc của chúng ta với những người xung quanh. Hiểu chính xác những biểu hiện này và biết giải thích chúng liên quan chặt chẽ đến trí tuệ cảm xúc của chúng ta và ngôn ngữ cơ thể của mỗi người.
Nghiên cứu cho thấy các phản ứng hành vi của cảm xúc có tính phổ quát, như một nụ cười để biểu thị sự hạnh phúc hoặc nhăn mặt để biểu thị nỗi buồn. Các chuẩn mực văn hóa xã hội cũng đóng vai trò trong cách chúng ta thể hiện và giải thích về cảm xúc. Ví dụ, ở Nhật Bản, mọi người thường che dấu phản ứng về sự sợ hãi hoặc ghê tởm khi có cha mẹ hoặc ông bà có mặt. Trong khi đó, các nền văn hóa phương Tây như Hoa Kỳ dễ dàng thể hiện cảm xúc tiêu cực một mình và trước sự hiện diện của người khác, trong khi các nền văn hóa phương Đông như Nhật Bản khó được chấp nhận hơn.
Cảm xúc là một phạm trù đa dạng và tinh tế. Đôi khi chúng ta có cảm giác như mình hoàn toàn hiểu được cảm xúc của chính mình. Nhưng đôi khi chúng ta cảm thấy trống rỗng và bất lực trước cảm xúc của chính mình. Hiểu về cảm xúc là một nhiệm vụ không đơn giản nhưng hoàn toàn khả thi. Đó là một tiến trình xây dựng trên cách chúng ta hiểu, chấp nhận và mở lòng với những cảm xúc của chính mình.
- Tác giả: Bác sĩ Nhiêu Quang Thiện Nhân
- Nguồn: redsvn.net
Đọc thêm tại EzBeauty.vn để tìm hiểu thêm về cách quản lý và làm chủ cảm xúc của bạn.