Ngày xưa có một câu chuyện bi kịch dài tập mang tên “Truyện Kiều”, xoay quanh cuộc đời nàng Kiều. Tuy nhiên, bên cạnh câu chuyện ấy còn chứa đựng một bi kịch khác, chỉ Trương Nam Hương mới khai phá ra và khám phá: “Tâm sự nàng Thúy Vân”.
Việc nhiều người ít quan tâm đến Thúy Vân khi đọc “Truyện Kiều” có lẽ không khó hiểu. So với chị gái xinh đẹp và đầy tài năng, số phận của Thúy Vân trở nên suôn sẻ và may mắn hơn. Có những nhà phê bình đã đánh giá nàng một cách cay độc: “Thúy Vân như một khối đá trơ (…) chỉ để làm bà quan là hợp” (Vũ Trinh). Tuy nhiên, ta không thể quên rằng Thúy Vân cũng là một con người có tâm hồn, có tình cảm. Dù cuộc sống không đầy đau khổ như chị, nàng cũng mang trong mình nỗi đau khó ai hiểu được. Trương Nam Hương đã truyền đạt tâm sự ấy: “Lấy người yêu chị làm chồng/ Đời em thể thắt một vòng oan khiên”.
Chúng ta nhớ rằng, Thúy Vân đã chấp nhận trở thành vợ của Kim Trọng, nhằm trả nghĩa cho chị gái và yên lòng cho trái tim đau khổ của nàng. Dù sống bên nhau, nhưng trong lòng Kim vẫn đọng lại tình yêu cháy bỏng dành cho Kiều: “Khi ăn ở, lúc ra vào/ Càng âu duyên mới, càng dào tình xưa” (Truyện Kiều).
Dù ai cũng có thể nhận ra tâm tình ấy, Thúy Vân vẫn phải chịu đựng sự đau lòng và bất hạnh. Có người nói: “Mọi thứ đều có thể chia sẻ, trừ tình yêu”. Tình yêu giữa Kim và Kiều không thể được chia sẻ với Thúy Vân. Trên thực tế, Thúy Vân chưa bao giờ yêu Kim Trọng. Buổi gặp gỡ trong tiết Thanh Minh, mặc dù “Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa”, nhưng “Tình trong như đã, mặt ngoài còn e” chỉ thuộc về Kiều và Kim. Vì thế: “Chị yêu lệ chảy đã đành/ Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim!”.
Mặc dù đã đồng ý trở thành vợ của Kim Trọng để đền đáp cho chị, Thúy Vân không thể dập tắt niềm khao khát được sống và yêu như những cô gái bình thường. Lời của Trương Nam Hương có ý nghĩa sâu xa: “Sụt sùi ướt cỏ Đạm Tiên/ Chị thương kẻ khuất đừng quên người còn”.
Thúy Vân luôn thương chị, luôn quan tâm chị: “Là em nghĩ vậy thôi Kiều/ Sánh sao đời chị ba chiều bão giông/ Con đò đời chị về không/ Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Đường”.
Tuy vậy, chị cũng hạnh phúc hơn nhiều, vì: “Chị nhiều hờn giận yêu thương/ Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò/ Em chưa được thế bao giờ/ Tiết trinh thương chị đánh lừa trái tim”.
Hai câu thơ này đọng lại như một tiếng than khóc đau lòng. Chị đã có tình yêu và được yêu thương. Vầng trăng vằng vặc trở thành chứng nhân cho tình yêu đó. Còn Thúy Vân, nàng chưa từng và sẽ chẳng bao giờ có điều đó. Vì tình yêu chị, Thúy Vân phải đánh lừa trái tim mình, để thỏa mãn khao khát sống và yêu đích thực của mình, và trở thành người vợ của người mà chị yêu.
Bi kịch của Thúy Vân đã đạt đến đỉnh cao. Nỗi đau nặng như chì, nhức nhối và xoáy sâu vào tim óc, nhưng câu thơ vẫn phản ánh một sự phản kháng, hiện lên trong lặng lẽ, nghẹn ngào: “Tiết trinh – thương chị – đánh lừa trái tim”.
Bài thơ khép lại với một câu hỏi day dứt, quặn lòng: “Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu?”.
Câu hỏi ấy bay vào không gian và thời gian. Khi nào em mới có thể được yêu? Em đã là vợ của Kim Trọng, đã trả nghĩa và đáp ứng trách nhiệm gia đình. Nhưng em mong chờ được dưới một vầng trăng lấm mùi hương hẹn hò như chị đã từng có?
Bài thơ khép lại nhưng nỗi đau và khao khát “giấu đầy đêm” của Thúy Vân vẫn còn đọng mãi trong lòng người đọc…