Nguyễn Thị Kim Thanh
Truyện Kiều của nhà văn lớn Nguyễn Du là một tác phẩm vô cùng đặc biệt trong văn học Việt Nam. Nó đã trở thành cây cổ thụ và luôn được giảng dạy trong môn Ngữ văn ở bất kỳ thời đại nào. Dù bạn đã ngồi trên ghế nhà trường hay chưa từng học đại học, bạn cũng biết về Truyện Kiều và chắc hẳn còn thuộc lòng một vài câu trong tác phẩm này…
Thúy Vân tỉnh giấc trong mùa xuân
Thời gian dài, mọi người luôn thảo luận và phân tích sâu sắc về tâm trạng và nỗi đau của nhân vật Thúy Kiều, ít ai để ý và thông cảm với nỗi đau thầm lặng của nàng Thúy Vân… Thậm chí, nhiều người còn chỉ trích nàng vô duyên, vô tâm, đã lấy người yêu chị. Vì vậy, khi đọc bài thơ “Tâm sự nàng Thúy Vân” của nhà thơ Trương Nam Hương, tôi thật bất ngờ và thâm phục khi phát hiện ra sự tinh tế của ông.
Bài thơ này được viết theo thể lục bát tự sự, mang đậm hơi thở của Truyện Kiều. Với cái nhìn hiện đại và suy tư sâu sắc, nhà thơ đã khám phá ra góc khuất trong nội tâm nhân vật Thúy Vân. Ngay từ đầu, tác giả như dẫn cảnh tâm sự của hai chị em sau buổi: “Cậy em, em có chịu lời/ Ngồi lên cho chị lạy rồi hãy thưa”. Trong bối cảnh gia đình gặp khó khăn, lời dặn dò trở nên quan trọng… Vì thế, em đã đồng ý thay chị, lấy người yêu của chị làm chồng. Em âm thầm chịu đựng, cho đến khi Thúy Vân mới dám trải lòng một chút:
Nghĩ thương lời chị dặn dò:
Mười lăm năm đắm
con đò xuân xanh.
Đúng là đã mười lăm năm rồi. Mười lăm năm kín kẽ giữ nỗi lòng để thực hiện lời dặn của chị như một đạo lý làm người. Bây giờ, em mới vỡ lẽ, bất ngờ:
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim.
Trái tim nàng cũng có những khát khao được yêu người mình yêu nhưng phải giấu đi. Đâu phải chỉ Kiều mới có bi kịch, bi kịch trong trái tim của Vân cũng có nỗi suy tư và đau đớn riêng… Chấp nhận lấy người yêu chị làm chồng không phải là chuyện đơn giản. Nhưng Vân đã nghe theo lời chị. Đó là lúc Đời em thắt một vòng oan khiên. Nàng trách chị. Hồi xưa chị biết thương Đạm Tiên dưới mộ, vậy mà lại không thương người đang sống?
Sống với chồng – người anh rể hờ, chưa một lần yêu, chỉ có Thúy Vân mới hiểu được lòng mình đau đớn đến đâu! Nàng đã không được yêu. Với chàng Kim, tình yêu chỉ là sự xếp đặt. Nàng không được tự do yêu như chị. Nghĩa là tình yêu tự do của Vân bị giới hạn ở đây. Trước tình hình này, Vân phải vượt qua gập ghềnh của số phận và khóa chặt lòng yêu trong đáy lòng. Nàng than thở:
Mấp mô số phận vuông tròn
Đất không thể nhốt linh hồn đòi yêu!
Nhưng thực tế, nỗi lòng yêu của một tình yêu đích thực trong Vân không thể bị kìm hãm. Nó muốn bứt phá, tự do bay lên. Em đã trải lòng. Nhưng quá khứ đã qua. Trái tim của Thúy Vân lại trao cho Kiều lời dịu dàng, sẻ chia và nhân ái. Là em nói vậy thôi Kiều. Lời thơ hạ một cung bậc xót xa, tương phản với câu trước đó để lấp đầy tình yêu thương.
Thông cảm với hành trình lưu lạc của chị, nhưng dù sao chị cũng đã trải qua một điều kỳ diệu: đã yêu và được yêu! Hờn giận và yêu thương là hai mặt đối lập nhưng không thể thiếu trong tình yêu.
Chị nhiều hờn giận yêu thương
Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò.
Trong thơ, vầng trăng đã thường được sử dụng như một biểu tượng cho tình yêu. Đó là vầng trăng chia cắt, rồi lại cắt nửa, biến thành đôi, trở thành con đò nhỏ của em… Nhưng vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò thì thật lạ! “Lấm” liên kết với chân lấm tay bùn, nhưng ở đây lại liên kết với hương, mùi hương của hẹn hò, của tình yêu. Cách sử dụng từ ngữ sáng tạo của nhà thơ góp phần làm cho ngôn từ tiếng Việt phong phú, đa dạng hơn… (Đây là cách nhà văn, nhà thơ làm giàu ngôn ngữ dân tộc…) Trong cuộc đời, nếu ai cũng được lấm trong mùi hương hẹn hò của tình yêu, thì đó chắc chắn là một hạnh phúc to lớn!
Chính xác, hôn nhân mà thiếu tình yêu là một nỗi đau thầm lặng, dai dẳng. Bi kịch cuộc đời kéo dài trong sự chịu đựng và khổ đau… Trong Truyện Kiều, ta thấy hình ảnh Thúy Kiều đạt đến đỉnh cao trong tình yêu với Kim Trọng, không có hình bóng vợ là Thúy Vân đâu! Thúy Vân nhận ra sự chua chát này nhưng âm thầm chịu đựng và cố gắng làm tròn bổn phận. Chính vì vậy, Thúy Vân mới nghẹn lòng:
Em chưa được thế bao giờ
*Hóa ra không phải một Thúy Vân vô tư, vô duyên, thờ ơ trước tai họa gia đình, lấy chồng chị… như một số người cố ý hiểu sai. Phải đến khi nhà văn, nhà thơ Trương Nam Hương đã giải mã nỗi niềm của Vân và đem ra công bằng để quan toà xem xét. Thúy Vân đã được giải thoát khỏi vòng oan khiên của lịch sử! Anh còn là người chuyên gia tâm lý học! Với sự suy tư về những góc khuất trong tâm lý con người, anh đã để cho Thúy Vân nhỏ nhẹ dịu dàng bày tỏ lòng mình:
Tiết trinh thương chị đánh lừa trái tim!
Một cách đánh lừa mà xã hội thời đại của Vân và Kiều luôn gặp phải. Trương Nam Hương đã nắm trọn quan niệm cổ xưa đó vào câu thơ của mình. Sự mâu thuẫn giữa tiết trinh và tình yêu đã trở thành mâu thuẫn trong tác phẩm. Điều này thật đáng kinh ngạc và đã làm thay đổi cách nhìn một thời gian dài trong xã hội phong kiến Việt Nam… Câu thơ trở thành lời kêu gọi và lời lên án. Vì thế, khi sự áp đặt đã biến Em thành vợ của chàng Kim, Ngồi ru giọt máu tượng hình chị trao thì em vẫn giữ khư khư tiếng gọi thiết tha:
Giấu đầy đêm nỗi khát khao
Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu!
Câu thơ đan xen hai nhịp hai sáu, diễn tả tiếng gọi nhẹ nhàng của Vân như hơi thở để ta cảm thông. Không chỉ Thúy Vân, còn rất nhiều phụ nữ khao khát yêu và được yêu.
“Tâm sự nàng Thúy Vân” là nỗi lòng thật sự của một người phụ nữ bị tước đoạt tự do tình yêu, và nhà thơ Trương Nam Hương đã tiếp nhận Truyện Kiều theo cách riêng của mình. Đó là một cái nhìn hiện đại, táo bạo và nhân văn. Đó là cái nhìn có suy tư sâu sắc, gần gũi và đời thường! Ông đã khám phá ra những vẻ đẹp sâu thẳm trong tâm hồn nhân vật mà trước đây rất ít người nhìn thấy. Điều này cũng là sự phát hiện về bí mật đã được tác giả Truyện Kiều che giấu. Chắc chắn ông Nguyễn Du sẽ vui mừng khi thấy hậu thế đã có thêm người hiểu mình hơn… Điều đó càng cho thấy giá trị tiềm ẩn trong tác phẩm của thiên tài Nguyễn Du. Tôi nghĩ rằng giáo viên môn Văn có thể khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, khám phá thêm để có ý kiến riêng của mình…
N.T.K.T
(Trích từ tập Chút tri âm của của Nguyễn Thị Kim Thanh)