Truyện Kiều không chỉ là một tác phẩm bất hủ trong lịch sử văn học Việt Nam, mà những nhân vật đầy chất thơ và tính biểu tượng trong đó còn trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều nhà thơ hậu sinh. Qua nhiều thăng trầm của lịch sử, những nhân vật ấy được chiếu sáng từ nhiều góc nhìn khác nhau. Trong đó, trong thời hiện đại, bài thơ “Tâm sự nàng Thúy Vân” của nhà thơ Trương Nam Hương là một góc nhìn khác biệt so với những đánh giá truyền thống về nhân vật Thúy Vân trong “Truyện Kiều”.
Nhìn khắc tương quan giữa Thúy Kiều và Thúy Vân
Trong cuộc tranh đấu so sánh với Thúy Kiều, Thúy Vân luôn tỏ ra mờ nhạt hơn. Cô em như là một bóng hậu để làm nổi bật chị gái “so bề tài sắc vẫn là phần hơn”. Trái với cuộc sống đầy gian truân của Kiều, Vân được nhìn nhận và đánh giá là có một cuộc sống yên ổn và bình an, vì vậy nhân vật này ít nhận được sự quan tâm từ phía độc giả. Không nhiều người khi đọc “Truyện Kiều” lại băn khoăn, trăn trở về Thúy Vân như nhà thơ Trương Nam Hương. “Tâm sự nàng Thúy Vân” là lời nhà thơ đứng trong vai nàng Vân, bộc bạch những nỗi niềm ẩn giấu trong lòng, những góc khuất ít người nghĩ tới.
Lời thơ rất nhẹ nhàng, như là cuộc trò chuyện giữa em và chị gái về những điều dường như đã chôn chặt trong lòng nàng suốt nhiều năm qua: “Nghĩ thương lời chị dặn dò / Mười lăm năm đắm con đò xuân xanh / Chị yêu lệ chảy đã đành / Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim”. Ngay từ lời tâm sự đầu tiên này, người đọc đã thấy một góc nhìn khác về cuộc hôn nhân của Thúy Vân và Kim Trọng. Theo quan điểm truyền thống, đó là một cuộc hôn nhân tốt đẹp khi Thúy Vân thay chị trả ân tình với chàng Kim, sống cuộc đời yên ổn. Tuy nhiên, trong bài thơ này, cuộc hôn nhân được hình tượng hóa bằng hình ảnh “đắm con đò xuân xanh”, ngụ ý là Thúy Vân không thực sự trọn vẹn hạnh phúc khi tuổi thanh xuân của nàng kết thúc bằng sự gánh chịu vì lý trí mà không phải từ trái tim. Điều này cho thấy rằng, không ai nghĩ rằng người mà Kim Trọng yêu là Kiều chứ không phải là Thúy Vân. Thúy Vân phải lấy một người mà cô không yêu, và dù ít nhiều cô cũng phải chịu tổn thất, không phải là người may mắn.
Tâm sự của một người phụ nữ bị bắt buộc kết hôn
Tâm sự của Thúy Vân lồng ghép vào đó nỗi khao khát của một người con gái chưa từng được yêu mà lại phải lấy người yêu chị làm chồng. Góc khuất đầy tính nhân văn này là một nét mới mà không phải ai cũng thấy và đồng cảm. Trương Nam Hương đã đứng về phía Thúy Vân, đồng cảm cao độ để viết ra những câu thơ đau lòng: “Lấy người yêu chị làm chồng / Đời em thể thắt một vòng oan khiên”, “Mấp mô số phận vuông tròn / Đất không thể nhốt linh hồn đòi yêu!”. Mặc dù cảm xúc trong bài thơ cũng được điều chỉnh ở mức độ lời tâm sự chân thành, tha thiết chứ không phải là nỗi đau đớn và phẫn uất. Điều này phù hợp với tâm tính của Thúy Vân được miêu tả trong “Truyện Kiều”.
Chỉ cần đẩy mạch cảm xúc lên cao hơn một chút, lời tâm sự sẽ trở thành “lệch pha” với nhân vật và khó nhận được sự đồng cảm từ độc giả. Vì vậy, đến khổ thơ thứ tư, mạch cảm xúc này được thu hẹp lại: “Là em nghĩ vậy thôi, Kiều / Sánh sao đời chị ba chiều bão giông / Con đò đời chị về không / Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Đường”. Chỉ bằng ba câu thơ đầy hình ảnh, tác giả đã tóm tắt được cuộc đời đầy bi thương của Thúy Kiều. Đúng vậy, nếu đặt cạnh những mất mát và đau khổ mà Kiều phải trải qua suốt mười lăm năm, thì những nỗi khổ khác dường như trở nên nhẹ nhàng và không thể so sánh. Khổ thơ này thể hiện tấm lòng thương cảm và sẵn lòng suy nghĩ cho người khác của Thúy Vân, như một sự công bằng cho nàng bởi trong nhiều thế hệ độc giả, không ít người đã xem thường và coi nhẹ sự tâm sự của nàng.
Bên cạnh sự so sánh về nỗi đau khổ, tác giả cũng so sánh về niềm hạnh phúc. Kiều đã từng trải qua tình yêu với Kim Trọng, tình yêu ấy sống cùng nàng trong suốt mười lăm năm đầy gian truân. Trong khi đó, Thúy Vân chưa từng yêu ai và luôn sống với cảm giác rằng người chồng của mình luôn mang trong trái tim hình bóng người con gái khác. Đó không phải là một thiệt thòi mà không thể bù đắp cho nàng sao? Bài thơ kết thúc bằng một câu hỏi chất chứa cảm xúc: “Giấu đầy đêm nỗi khát khao / Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu!”. Câu hỏi này không chỉ là tiếng than vãn của riêng Thúy Vân mà còn là nỗi lòng của nhiều thiếu nữ thời phong kiến.
Bài thơ mang hình thức là lục bát truyền thống nhưng lại ẩn chứa cách nhìn và cảm nhận hiện đại, đầy tính nhân văn. Khi đọc, người đọc không chỉ cảm thông và thương xót nàng Thúy Vân mà còn cảm phục tấm lòng của nhà thơ dành cho một nhân vật ít được nhắc đến trong “Truyện Kiều”. Tình cảm đó của nhà thơ là yếu tố quan trọng nhất để “Tâm sự nàng Thúy Vân” được nhiều độc giả ghi nhớ và yêu mến.
LAM ANH
Tâm sự nàng Thúy Vân
Nghĩ thương lời chị dặn dò
Mười lăm năm đắm con đò xuân xanh
Chị yêu lệ chảy đã đành
Chớ em nước mắt đâu dành chàng Kim
Ơ kìa sao chị ngồi im
Máu còn biết chảy về tim để hồng
Lấy người yêu chị làm chồng
Đời em thể thắt một vòng oan khiên
Sụt sùi ướt cỏ Đạm Tiên
Chị thương kẻ khuất, đừng quên người còn
Mấp mô số phận vuông tròn
Đất không thể nhốt linh hồn đòi yêu!
Là em nghĩ vậy thôi, Kiều
Sánh sao đời chị ba chiều bão giông
Con đò đời chị về không
Chở theo tiếng khóc đáy sông Tiền Đường
Chị nhiều hờn giận, yêu thương
Vầng trăng còn lấm mùi hương hẹn hò
Em chưa được thế bao giờ
Tiết trinh thương chị đánh lừa trái tim!
Em thành vợ của chàng Kim
Ngồi ru giọt máu tượng hình chị trao
Giấu đầy đêm nỗi khát khao
Kiều ơi, em đợi kiếp nào để yêu!
TRƯƠNG NAM HƯƠNG