Theo Báo cáo Tiếng nói của trẻ em Việt Nam do Viện Nghiên cứu Quản lý và Phát triển bền vững (MSD) và Tổ chức Cứu trợ Trẻ em tại Việt Nam (SCI) thực hiện, nhiều trẻ em khao khát được người lớn như cha mẹ và thầy cô lắng nghe, quan tâm đến ý kiến và cho phép trẻ em tham gia vào việc ra những quyết định ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân mình.
Nắm bắt tinh thần báo cáo này, một nhóm học sinh tại Đắk Lắk đã chia sẻ ý kiến của họ: “Chúng em mong muốn và có quyền được đưa ra ý kiến của mình về các hoạt động trong gia đình, như bữa ăn, các vấn đề quan trọng, hoạt động học tập, điểm số, giao lưu bạn bè, nhưng thường chúng em không được phép nói ra ý kiến của mình”.
Để giúp hiểu rõ hơn, chúng ta có thể xem xét các hệ lụy tâm lý không ngờ trong trường hợp này.
Mất cân bằng tâm lý của trẻ
Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng MSD và chuyên gia về trẻ em, cho rằng một trong những quyền quan trọng nhất mà trẻ em cần được thể hiện là quyền lên tiếng. Nhiều người lớn đã quên rằng trẻ em cần có tiếng nói riêng của mình. Việc người lớn quyết định mọi việc thay vì để cho trẻ tự quyết định làm cho trẻ phụ thuộc và thụ động trong suy nghĩ và hành động từ khi còn nhỏ.
PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái, chuyên gia tâm lý, cho rằng việc cho phép trẻ em tham gia, lắng nghe ý kiến và chia sẻ quan điểm có thể giúp trẻ tăng cường lòng tự trọng, nhận thức, kỹ năng xã hội và sự tôn trọng đối với người khác.
Việc trẻ em tham gia vào quyết định liên quan đến bản thân khiến trẻ cảm thấy có giá trị và những suy nghĩ của mình được coi trọng. Điều này đóng góp vào việc xây dựng lòng tự trọng của trẻ. Đồng thời, việc được tham gia còn giúp trẻ trở nên độc lập và tự tin hơn. Những niềm tin này có thể ảnh hưởng đến khả năng xây dựng niềm tin vào người khác.
Hệ lụy tâm lý tiêu cực
Khi trẻ em bị phớt lờ và không được lắng nghe ý kiến, có thể gây ra những hệ lụy tâm lý không tích cực. Một trong số đó là trẻ mất kết nối tâm lý với môi trường xung quanh. Trẻ có thể trở nên tự lui vào bên trong, tham gia vào nhóm một cách thụ động, chờ đợi người khác quyết định và lên tiếng thay mình. Ngoài ra, trẻ cũng có thể phản ứng bằng cách chống đối và thách thức những áp đặt từ bên ngoài khi không được lắng nghe và chia sẻ quan điểm của bản thân.
Cả hai phản ứng này đều cho thấy sự mất cân bằng tâm lý của trẻ, làm cho trẻ ngày càng mất kết nối tâm lý với môi trường sống, bất kể là gia đình hay trường học.
Việc tôn trọng ý kiến của trẻ
Theo PGS.TS Bùi Thị Hồng Thái, khi bị phớt lờ ý kiến, trẻ em có xu hướng cho rằng để được công nhận, trẻ cần phải làm theo những gì người lớn muốn, mà không cần tự thể hiện ý kiến của mình. Điều này khiến trẻ sống với những “mặt nạ” và từ chối bản thân mình. Trẻ học cách trở thành “đứa con hoàn hảo” hoặc “học sinh mẫu mực” trong thời niên thiếu. Khi phải “gồng mình” theo những gì không mong muốn, trẻ sẽ trải qua căng thẳng nội tâm. Điều này cũng là nguồn gốc của những vấn đề tâm lý khác nhau.
Để tránh những hệ lụy trên, cha mẹ cần dành thời gian chia sẻ và khích lệ con chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc và mong muốn của mình về mọi việc. Cha mẹ hãy cùng con đưa ra lựa chọn liên quan đến con thay vì tự quyết định hộ cho con. Hướng dẫn con bày tỏ quan điểm cá nhân một cách lành mạnh.
Đối với thầy cô, cần tôn trọng quan điểm của trẻ em và không phân biệt đối xử dựa trên một hình mẫu học sinh lý tưởng. Tạo môi trường học đường dân chủ, nơi mà trẻ em được tham gia tích cực vào các hoạt động dựa trên năng lực và mong muốn của bản thân. Điều này có nghĩa là đặt trẻ làm trung tâm của quá trình học tập.
Qua đó, chúng ta đã thấy được những hệ lụy tâm lý không ngờ khi cha mẹ áp đặt ý kiến của trẻ và phớt lờ ý kiến của trẻ. Quan trọng hơn, chúng ta cần thấu hiểu và tôn trọng ý kiến của trẻ em, để xây dựng một môi trường tốt đẹp cho sự phát triển toàn diện của trẻ.
Nguồn ảnh: EzBeauty.vn